9 هزار هنرمند صنایع دستی در استان مرکزی فعالیت دارند - ذهن خاکستری

یکی از ابزارهای نمایش هویت و تاریخ سرزمین ها، آثار صنایع دستی است، آثاری که با بند بند انگشتان هنرمندان شکل می گیرد و در کنار اینکه گواهی بر قدمت و تاریخ این کشور است، روح سازندگان را درون خود جای داده و آن ظرافت روحانی و حس غرور و وابستگی به سرزمین را به نسل های بعد انتقال داده اند.

آثار صنایع دستی با روح و جان سازندگان خود شکل می گیرند و همین شاخصه، این آثار را از دیگر فراوریات متمایز نموده است و ضمن ارزش معنوی، نمایش دهنده هویت یک ملت است.

جایگاه صنایع دستی بقدری بالاست که یک روز در تقویم دنیای مختص آن انتخاب شد. در دهم ژوئن 1964 میلادی نخستین همایش دنیای با شرکت مسئولان اجرایی، استادان دانشگاه، هنرمندان و صنعتگران بیش از 40 کشور دنیا در نیویورک برگزار گردید. در قطعنامه خاتمهی آن همایش تاسیس شورای دنیای صنایع دستی به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب شد. سالروز برگزاری این همایش به عنوان روز دنیای صنایع دستی نامگذاری شد.

استان مرکزی نیز با قدمتی کهن از جمله نقاطی در کشور است که آثار صنایع دستی متنوع و خاصی را به کشور و دنیا تقدیم نموده است. امروز در گوشه و کنار این خطه هنرمندان بسیاری به صورت انفرادی یا در کارگاه های صنایع دستی آثاری را فراوری می نمایند که سراسر هنر و زیبایی است و در کنار این فعالیت های فردی و کارگاهی مجموعه هایی ایجاد شده که ترکیبی از میراث فرهنگی و صنایع دستی هستند. قلعه حاج وکیل اراک نیز از این دست مجموعه هاست که علاوه بر اینکه به عنوان قطعه ای زیبا از تاریخ این استان در قلب اراک به عنوان موزه زنده و پویاست، مجموعه از کارگاه های صنایع دستی را در آغوش زیبای خود جای داده است.

قلعه حاج وکیل اراک یکی از بناهای ساخته شده در دوره قاجار است که در دوره ناصر الدین شاه قاجار و همزمان با فعالیت کمپانی زیگلر در راستای فراوری و صادرات فرش سلطان آباد برای آن کمپانی ساخته شده است.

پس از خاتمه جنگ دنیای دوم، بنای قلعه به شخصی به نام محمد حسن وکیل فروخته شد و پس از آن به قلعه وکیل معروفیت یافت.

این قلعه با عرصه چهار هزار و 900 متر مربع اعیان از بخشهای مختلفی چون ایوان ورودی، حیاط بیرونی و درونی، فضاهای اطراف حیاط درونی، زیرزمین، بخش عمارت مسکونی در طبقه اول و بنای موسوم به کلاه فرنگی تشکیل شده است و عمده تزئینات بنا را آجرکاری و کاشی معقلی (بنایی) تشکیل می دهد.

این بنا در 26 آبان 1375 در لیست آثار ملی به ثبت رسیده و پس از چندین سال بهره برداری به عنوان مجموعه اداری و آموزشی، از تیر 1398 پس از بازسازی، به عنوان موزه صنایع دستی و هنرهای سنتی استان مرکزی به حیات خود ادامه می دهد.

زینب کرمی، راهنمای موزه صنایع دستی و هنرهای سنتی استان مرکزی اعلام کرد: این موزه آثار شاخص استان در زمینه هنرهای سنتی را نگهداری و در معرض نمایش قرار داده است به طوری که در حال حاضر 250 اثر شاخص هنرمندان استان شامل فرش دستباف، گلیم، آثار قلمزنی، آثار چوبی، خوشنویسی و نگارگری و...را در خود جای داده است.

وی پیرامون اینکه 9 هزار هنرمند صنایع دستی در استان مرکزی فعالیت دارند، اظهار کرد: 10 اثر موجود در موزه شامل کمانچه استاد وحید کشاورز، سه تار استاد حمید اشتری، دو اثر از گیوه های سنتی استاد عبدالله گله سنجانی، قیچک استاد امین کشاورز و تذهیب استاد میلاد رفیعی، سوتک های گلی استاد محمد شمس، گردن آویز سنگ تراش استاد علی غفاری و دهل استاد احسان طیبی که دارای مهر اصالت یونسکو است، در این موزه به نمایش درآمده است. بعلاوه قلمزنی استاد مهدی باباخانی و فرش هایی با طراحی هنرمندان بافنده اراکی از دیگر آثار قابل توجه این موزه است.

کرمی با بیان اینکه این موزه 300 متر مربع وسعت و 9 اتاق دارد که انواع آثار در آنها به نمایش گذاشته شده، گفت: در طبقه زیرین و حیاط قلعه، فضایی به کارگاه های صنایع دستی اختصاص یافته است به شکلی که در حال حاضر 5 کارگاه در رشته های چوب، نقاشی روی شیشه، چرم، میناکاری، سفال و سرامیک فعالیت هستند.

قاسم کاظمی، معاون صنایع دستی استان مرکزی با بیان اینکه تعداد هنرمندان فعال صنایع دستی استان مرکزی به حدود 9 هزار نفر می رسد که در 110 رشته فعالیت دارند، اظهار کرد: بیشتر هنرمندان استان در رشته هایی چون دستبافت های سنتی، آثار سفالیه، آثار چوبی، قلمزنی، رودوزی سنتی و کتابت و نگارش فعال هستند که البته هر کدام از این رشته ها زیرمجموعه های بسیاری دارند.

وی با اشاره به اینکه این 5 رشته در واقع رشته های بومی و کهن استان مرکزی بشمار می روند، گفت: مناطقی چون ساروق، جیریا، لیلیان، مشک آباد، بازرجان، ریحان و...در استان مرکزی در حوزه فراوری زیراندازهای دستباف صاحب نام هستند و در حوزه رشته های دیگر نیز این استان صاحب نام است.

کاظمی توضیح داد: در سالهای اخیر رشته هایی چون گره چینی مشبک که کاملا از بین رفته بود، در استان احیا شد، در اراک و تفرش فراوری آثار فلزی قدمت بسیاری داشته است و اخیرا رشته مس چکشی احیا شده و هنرمندان این حوزه در خانه قنبری فعال هستند، بعلاوه جاجیم بافی و گلیم گل برجسته نیز فعال شده و هنرمندان در دو خانه در خمین و اراک در این حوزه فعال هستند و با احیای رشته تفرشی دوزی، شهر تفرش به عنوان شهر تفرشی دوزی کشور به ثبت ملی رسید.

وی با بیان اینکه در کنار فعالیت هنرمندان به شکل انفرادی بیش از 60 کارگاه صنایع دستی در استان مرکزی فعال است که به صورت میانگین بین 2 تا 5 نفر در آنها شاغل هستند، گفت: کیفیت آثار فراوریی هنرمندان به شکلی است که همیشه صادر می شوند، البته صادرات صنایع دستی از مبادی رسمی و گمرکی نیست اما سال گذشته بالغ بر 75 هزار دلار صادرات چمدانی آثار صنایع دستی که عموما شامل مینای فلز، قلمزنی، منسوجات سنتی و...می گردد به ثبت رسید.

معاون صنایع دستی استان مرکزی در مورد حمایت از هنرمندان صنایع دستی توضیح داد: استان مرکزی در ساخت بازارچه های صنایع دستی در کشور پیشرو است، چرا که این بازارچه ها می توانند مهمترین مراکز فراوری و فروش آثار باشد و تا امروز 9 بازارچه در استان احداث و فعال شده است و سال جاری نیز بازارچه خنداب مورد بهره برداری قرار می گیرد.

وی با اشاره به برگزاری پانزدهمین نمایشگاه صنایع دستی کشور در استان مرکزی در مهر 1402 اعلام کرد: پیش بینی سال جاری حضور حدود 40 هنرمند استان در مسابقه نشان ملی است.

کاظمی اضافه نمود: سال گذشته بالغ بر 12 میلیارد تومان تسهیلات به هنرمندان صنایع دستی استان اعطا شد و پیش بینی می گردد سال جاری این رقم به حدود 15 میلیارد تومان افزایش یابد.